Zawroty głowy – przyczyny, objawy i metody leczenia

Zawroty głowy to dolegliwość definiowana jako uczucie kołysania lub wirowania otoczenia lub własnego ciała, zazwyczaj połączone z zaburzeniem równowagi. Towarzyszą im często objawy takie jak nudności, wymioty, szumy uszne, uczucie pełności w uchu czy bóle głowy. Problem ten dotyka nawet 5–10% populacji dorosłych, a wraz z wiekiem nasila się – aż 30% osób powyżej 65 roku życia skarży się na zawroty głowy lekarzowi. Uważa się, że kobiety zgłaszają zawroty częściej niż mężczyźni.

Rodzaje zawrotów głowy

Zawroty głowy mogą mieć różny charakter. Najczęściej mówi się o zawrotach układowych (rotacyjnych) i nieukładowych.

• Zawroty układowe – klasyczne uczucie wirowania otoczenia lub własnego ciała. Zwykle są gwałtowne, nagłe i trwają krótko, często towarzyszą im gwałtowne nudności i wymioty. Osoba dobrze opisuje te objawy lekarzowi.

• Zawroty nieukładowe – bardziej subtelne odczucie niestabilności, kołysania lub falowania bez wyraźnego wrażenia obrotu. Osoba może czuć się oszołomiona lub zdezorientowana, czasem mówi się o „złudzeniu niestabilności”, gdy brak jest klasycznego wirowania.

W opisie pacjenci mogą używać różnych słów: „brak równowagi”, „chwiejny krok” czy „głowa się kręci”. Często zawroty głowy potęgują szybkie ruchy głowy lub nagła zmiana pozycji ciała. Dla pełnej oceny warto zgłosić się do lekarza. W diagnostyce dolegliwości bywa użyteczne badanie rezonansem magnetycznym - MRI głowy, pozwalające wykluczyć zmiany w mózgu, takie jak guzy czy zmiany pourazowe.

Zawroty głowy często nasilają się u osób w podeszłym wieku – nawet co trzecia osoba po 65. roku życia zgłasza taki objaw. U starszych pacjentów zawrotom mogą towarzyszyć również zaburzenia słuchu, problemy z widzeniem, a nawet zaburzenia świadomości czy koordynacji.

Najczęstsze przyczyny zawrotów głowy

Przyczyny zawrotów głowy są bardzo różnorodne – mogą mieć podłoże w uchu, mózgu, krążeniu, metabolizmie lub psychice. Najczęściej problem leży w zaburzeniach układu przedsionkowego (równowagi) – czyli w uchu wewnętrznym i powiązanych z nim nerwach oraz ośrodkowych ośrodkach równowagi w mózgu. Do najważniejszych przyczyn należą:

• Łagodne położeniowe zawroty głowy (BPPV): Związane są z przemieszczeniem kryształków w uchu wewnętrznym przy nagłej zmianie pozycji głowy. Objawiają się krótkimi, silnymi zawrotami głowy po odchyleniu lub obróceniu głowy. To bardzo powszechna, łagodna dolegliwość „pochodzenia obwodowego”. BPPV to prawie 80% przypadków zawrotów głowy.

• Ucho wewnętrzne (przedsionek): Zapalenie błędnika (łagodne lub wirusowe), choroba Ménière’a, zapalenie trąbki słuchowej, toksyczne uszkodzenie błędnika (np. przez leki ototoksyczne) czy guzy ucha wewnętrznego (nowotwory nerwu przedsionkowego). Wszystkie te schorzenia mogą wywołać uczucie wirowania lub pełności ucha.

• Urazy głowy i ucha: Uderzenia lub wstrząsy czaszkowo-mózgowe mogą uszkodzić struktury błoniaste ucha, na przykład błonę bębenkową czy ślimak. Także urazy ucha wewnętrznego po wypadkach mogą objawiać się zawrotami. Warto pamiętać, że nawet lekkie uszkodzenie mechaniczne ucha (np. głośne dźwięki, przedmuchiwanie uszu) może chwilowo wywołać zawroty głowy.

• Choroby neurologiczne: Zapalenie nerwu przedsionkowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, udar mózgu czy stwardnienie rozsiane często przebiegają z zawrotami głowy. Również guzy móżdżku lub pnia mózgu (wpływające na ośrodki równowagi) mogą je powodować. Migrena przedsionkowa to kolejna przyczyna – obok bólu głowy występują zawroty i nudności.

• Zaburzenia krążenia i metabolizmu: Niedokrwienie (np. zwężenia naczyń szyjnych) potrafi prowadzić do zawrotów. USG Doppler tętnic szyjnych (USG tętnic szyjnych) pozwala wykryć zwężenia w naczyniach, które mogą powodować zarówno bóle, jak i zawroty głowy. Nadciśnienie tętnicze lub nagłe spadki ciśnienia tętniczego krwi (np. przy szybkim wstawaniu) także dają uczucie kręcenia się głowy. Inne ogólnoustrojowe czynniki to niedoczynność tarczycy, cukrzyca czy niedokrwistość (niedobór żelaza). Leczenie choroby podstawowej (np. wyrównanie tarczycy lub anemii) zwykle eliminuje zawroty.

• Zaburzenia psychiczne: Silny lęk lub panika mogą objawiać się zawrotami głowy. Zaburzenia lękowe i nagły atak paniki często wywołują zawroty, których leczenie farmakologiczne bywa nieskuteczne – w takich przypadkach przydaje się psychoterapia. Stąd też w diagnostyce bierze się pod uwagę obciążenia psychiczne.

• Inne przyczyny: Zawroty głowy mogą pojawiać się także w ciąży – ze względu na zmiany hormonalne, zwiększone zapotrzebowanie na tlen oraz spadki ciśnienia tętniczego u ciężarnych. Towarzyszy temu często niedokrwistość ciążowa. Ponadto długotrwały stres, odwodnienie, czy niektóre leki (przeciwhistaminowe, obniżające ciśnienie) mogą powodować częste zawroty głowy. Warto także wspomnieć o lekach przeciwhistaminowych – bywają stosowane na zawroty wywołane problemami z uchem, gdyż obniżają pobudliwość błędnika.

Diagnostyka zawrotów głowy

Rozpoznanie przyczyny zawrotów głowy wymaga zwykle szerokiego wywiadu i badań. Lekarz pyta o okoliczności występowania zawrotów, czas ich trwania i wszelkie objawy towarzyszące (np. nudności, szumy uszne, ból czy uczucie pełności w uchu). Badanie fizykalne obejmuje ocenę nerwów czaszkowych, badanie uszu, a także testy równowagi i koordynacji ruchowej (np. próba Romberga). Często wykonuje się również:

• Badania obrazowe: Rezonans magnetyczny głowy (MRI) lub tomografia komputerowa (TK) pomagają wykryć zmiany w mózgu – udar, guzy czy stwardnienie rozsiane. Rezonans głowy jest więc zalecany, gdy podejrzewa się zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym. Więcej informacji o rezonansie znajdziesz na stronie: https://mridiagnostyka.pl/rezonans-magnetyczny-glowy/

• Badanie słuchu (audiometria): Pozwala ocenić funkcję ucha środkowego i wewnętrznego – jest szczególnie przydatne przy podejrzeniu chorób przedsionkowych.

• Badanie obręczy barkowej i kręgosłupa szyjnego: Niekiedy zawroty wywołuje patologiczna ruchomość odcinka szyjnego kręgosłupa, dlatego ocenia się też zakres ruchu i ból szyi.

• USG Doppler tętnic szyjnych: Badanie przepływu krwi w naczyniach szyjnych pozwala wykryć zwężenia (miażdżycę), które mogą prowadzić do zawrotów głowy.

• Elektroencefalogram (EEG): Może być wskazany, gdy istnieje podejrzenie napadów padaczkowych jako przyczyny nagłych zawrotów.

• Test Dix-Hallpike: Specjalny manewr diagnostyczny do rozpoznawania łagodnych położeniowych zawrotów głowy (BPPV) – powoduje u chorego charakterystyczne oczopląsy.

• Inne badania dodatkowe: Pomiar ciśnienia tętniczego krwi (w spoczynku i po zmianie pozycji), badania laboratoryjne (np. poziom glukozy, elektrolitów, hormonów tarczycy) oraz konsultacje laryngologiczne i neurologiczne.

Dobór konkretnych badań zależy od objawów. Diagnostyka zawrotów głowy jest procesem kompleksowym – ma na celu wykluczenie niebezpiecznych przyczyn i skierowanie dalszego leczenia do właściwego specjalisty.

Leczenie zawrotów głowy

Metody leczenia zależą od przyczyny dolegliwości. Najważniejsze jest leczenie choroby podstawowej – np. skierowanie terapii przeciwzapalnej przy zapaleniu błędnika lub przywrócenie odpowiedniego poziomu hormonów czy glukozy. W praktyce stosuje się też:

• Leczenie przyczynowe: Jeśli zawroty wywołują infekcje (np. wirusowe zapalenie błędnika) – antybiotyki czy leki przeciwwirusowe. Gdy przyczyną jest niedociśnienie ortostatyczne – zaleca się uwodnienie i unikanie gwałtownych zmian pozycji.

• Leki objawowe: Środki przeciwwymiotne (np. metoklopramid, domperidon) łagodzą nudności towarzyszące zawrotom. Leki przeciwhistaminowe (np. betahistyna, meklizyna) poprawiają funkcję ucha wewnętrznego i często zmniejszają nasilanie zawrotów. W razie bólów głowy stosuje się migrenowe środki przeciwbólowe lub przeciwwymiotne. Jeśli stwierdzono zaburzenia rytmu serca – leczy się arytmię, a w obecności anemii – suplementuje żelazo.

• Fizjoterapia i kinezyterapia przedsionkowa: To bardzo ważny element leczenia. Ćwiczenia równoważne i specjalistyczne ruchy (terapia vestibularna) pomagają mózgowi „przeuczyć się” utrzymania równowagi mimo uszkodzeń przedsionka. Regularna kinezyterapia poprawia kompensację przedsionkową i skraca czas ustępowania dolegliwości. Często zaleca się też stopniowe wykonywanie ćwiczeń wzmacniających równowagę i koordynację (tzw. ćwiczenia Cawthorne’a-Cookseya).

• Modyfikacja stylu życia: Unikanie czynników wywołujących – np. ograniczenie alkoholu, kofeiny i tytoniu, dbanie o właściwe nawodnienie i odpowiednią dietę. Zaleca się także ostrożne wstawanie z pozycji leżącej, aby zapobiec zawrotom przy nagłym obniżeniu ciśnienia.

• Psychoterapia: Gdy źródłem zawrotów jest lęk lub stres (zaburzenia lękowe), wskazana jest terapia poznawczo-behawioralna lub konsultacja psychiatryczna. Wsparcie psychologiczne pomaga zmniejszyć natężenie objawów u osób, u których nie pomagają same leki czy ćwiczenia.

Przy bardzo nasilonych lub przewlekłych zawrotach głowy leczenie bywa skomplikowane i często łączy kilka metod jednocześnie. W każdym przypadku kluczowe jest bezpieczeństwo pacjenta (np. przy przewlekłych zawrotach warto czasowo wsparcie przy chodzeniu).

FAQ: Najczęściej zadawane pytania

Jakie są główne przyczyny zawrotów głowy?

Zawroty głowy mogą mieć podłoże w uchu wewnętrznym (np. zapalenie błędnika, choroba Ménière’a, łagodne położeniowe zawroty głowy), w mózgu (udar, stwardnienie rozsiane, guzy, migrena) lub w krążeniu (zwężenia naczyń szyjnych, nadciśnienie, spadki ciśnienia). Również zaburzenia metaboliczne (anemia, niedoczynność tarczycy) oraz psychogenne (stany lękowe) mogą powodować zawroty.

Jak rozpoznać rodzaje zawrotów głowy?

Pacjent opisuje, co czuje podczas zawrotów. Przy zawrotach układowych mówi o wirowaniu otoczenia lub „kręceniu się wnętrza”, często z nudnościami. W nieukładowych dominuje uczucie chwiania się, falowania, bez jednoznacznego wirowania. Lekarz bada równowagę i wykonuje testy (np. manewr Dix-Hallpike dla diagnostyki BPPV). Obie postaci „wyglądają” inaczej: w układowych pacjent jest w stanie opisać wrażenie ruchu, w nieukładowych często jest zdezorientowany.

Czy rezonans magnetyczny głowy jest potrzebny przy diagnozie zawrotów?

Rezonans głowy (MRI) to przydatne badanie obrazowe stosowane, gdy istnieje podejrzenie zmian w ośrodkowym układzie nerwowym (np. guza mózgu, udaru czy stwardnienia rozsianego). Nie zawsze jest konieczny – decyzję podejmuje lekarz na podstawie pozostałych objawów i wyników podstawowych badań. Jednak w przypadku podejrzenia poważnej choroby mózgu badanie MRI może być kluczowe.

Jakie są metody leczenia zawrotów głowy?

Leczenie zawrotów głowy polega przede wszystkim na usunięciu ich przyczyny (leczenie choroby podstawowej). Na co dzień stosuje się leki przeciwwymiotne i przeciwlękowe, a także specyficzne preparaty na błędnik (np. przeciwhistaminowe). Równolegle prowadzi się kinezyterapię przedsionkową – czyli ćwiczenia równoważne i rehabilitację, które pomagają odzyskać czucie równowagi. W razie potrzeby zalecane są też zmiany stylu życia (unikanie alkoholu, odpowiednie nawodnienie) oraz pomoc psychologiczna, zwłaszcza gdy zawroty wiążą się z lękiem.